Staande houden: mag dat altijd, of alleen op heterdaad?

Stel je voor: je wordt aangesproken door een politieagent of zelfs een gewone burger die je staande houdt. Of misschien zie je zelf iemand een overtreding begaan en vraag je je af of jij diegene mag tegenhouden. Wat zijn eigenlijk de regels? Staande houden kan zowel op heterdaad (direct na een strafbaar feit) als buiten heterdaad (op basis van een vermoeden), maar de regels en bevoegdheden verschillen. In deze blog leggen we uit wie iemand mag staande houden, wanneer dat mag en wat je rechten en plichten zijn in zo’n situatie.

Wat betekent het om staande gehouden te worden?

Staande houden is het kort ophouden van een verdachte om zijn of haar identiteit vast te stellen. Dit mag alleen als iemand als ‘verdachte’ wordt beschouwd. De wet onderscheidt twee soorten verdachte begrippen. Om te beginnen het formele verdachte begrip, waarbij tegen iemand al een vervolging loopt. Daarnaast kennen we het materiële verdachte begrip. Daarbij gaat het om iemand bij wie op basis van feiten of omstandigheden een redelijk vermoeden van schuld bestaat. 

Stel, je neemt een product zonder te betalen en rent de winkel uit met het gestolen goed onder je arm. Hoewel er op dat moment nog geen officiële vervolging tegen je is gestart, kun je al wel als verdachte worden beschouwd. In zo’n situatie is zowel staande houden als aanhouding op heterdaad mogelijk.

Het materiële begrip ‘verdachte’ vervult ook een waarborgfunctie. Doordat er eisen worden gesteld aan bijvoorbeeld het kunnen staande houden van iemand worden burgers beschermt tegen het willekeurig en ongegrond ingrijpen van opsporingsambtenaren. 

Wie mag iemand staande houden?

Elke politieagent of andere opsporingsambtenaar mag een verdachte staande houden om diens identiteit te controleren. Daarbij mogen ze alleen om je personalia vragen, zoals naam, adres en geboortedatum. Dit gebeurt vaak bij verkeerscontroles, verdenking van diefstal of verstoring van de openbare orde. Mede van belang bij het staande houden is het proportionaliteitsbeginsel. De dwang die door de opsporingsambtenaren wordt toegepast moet in een redelijke verhouding staan tot het beperkte doel van het staande houden. 

Ook een burger mag iemand staande houden, maar enkel onder specifieke omstandigheden. Burgers mogen een verdachte op heterdaad aanhouden, maar geen staande houding verrichten zoals de politie dat kan. Dit heet een ‘burgeraanhouding’ en geldt alleen als iemand direct na het plegen van een strafbaar feit wordt betrapt. Daarna moet de verdachte zo snel mogelijk aan de politie worden overgedragen.

Heterdaad versus buiten heterdaad: wat is het verschil?

Een verdachte wordt op heterdaad betrapt als hij wordt aangehouden terwijl hij het strafbare feit pleegt of direct daarna. Denk aan iemand die net een fiets steelt en wordt tegengehouden door een agent of een omstander. Zowel politie als burgers mogen in zo’n geval de verdachte aanhouden en vasthouden totdat de politie arriveert.

Wanneer het strafbare feit al enige tijd geleden is gepleegd en er pas later een verdenking ontstaat, spreekt men van een aanhouding buiten heterdaad. Dit mag alleen door een opsporingsambtenaar en vereist een bevel van de officier van justitie. Als burger mag je dit niet doen.

Conclusie

Staande houden is een juridisch middel waarmee verdachten geïdentificeerd kunnen worden. Opsporingsambtenaren mogen dit doen, maar burgers hebben alleen de mogelijkheid om iemand op heterdaad aan te houden. Weten wat je rechten en plichten zijn, kan veel verwarring en problemen voorkomen.

Wilt u uw advocatenkantoor online beter positioneren met sterke, juridisch verantwoorde teksten? Neem contact op en ontdek hoe AA Legal Writing u kan helpen. Vindbaarheid en vertrouwen: juridische teksten die werken!